Những cổ thư của trung quốc ít khi nói tới địa danh Mạc Bắc. Xứ Mạc Bắc là miền đất nằm ở vị trí phía bắc sa mạc. Sa mạc nói đến ở đấy là sa mạc Qua Bích (Gobi), theo nghĩa Mông Cổ là “nơi trống rỗng”. Vì chưng vậy, định được địa giới của xứ sở bát ngát này không phải là dễ. Đại khái thì xứ Mạc Bắc phía đông gần kề tới biển thái bình bao la, phía tây cho tới sông Ob hoặc sông Irtych, phía bắc tiếp ngay cạnh miền băng giá quanh năm tuyết phủ, rộng lớn vô tận với vô chủ, ngày nay gọi là Tây Bá Lợi Á hoặc Xi Bia (Sibérie), phía phái mạnh là sa mạc Qua Bích khô cằn, nóng lạnh lẽo thất thường, với mức chênh lệch ánh sáng giữa buổi ngày và đêm tối rất cao.

Bạn đang xem: Thành cát tư hãn

Xứ này có không ít thảo nguyên sau đó nhau, rất dễ dàng cho việc dịch chuyển trên sườn lưng ngựa, vị vậy, tín đồ dân xứ này, nam cũng tương tự nữ, cưỡi ngựa xuất sắc vào hàng đầu nhân loại. Họ là dân du mục, nay đây mai đó, sinh sống bằng nghề chăn nuôi con vật như bò, cừu, lạc đà, ngựa, chỗ nào có cỏ đến gia súc ăn thì chúng ta tới, ở đâu hết cỏ thì họ quăng quật đi. Thời xưa, bọn họ nuôi không ít ngựa, bán cho người Tàu được không ít tiền. Bọn họ quen uống sữa tươi và máu tươi gia súc, ăn thịt, siêu ít ăn uống tinh bột cùng rau quả.

Cư dân xứ Mạc Bắc rất có thể tạm chia làm ba tộc: tộc Mãn Châu (race toungouse, mandchoue) ở miền đông, tộc Mông Cổ (race mongole) ở miền trung và tộc Đột Quyết còn gọi là Thổ (race turque) nghỉ ngơi miền tây. Một thi sĩ việt nam nổi tiếng thời chi phí chiến là Xuân Diệu đã ca tụng thân mình óng ả của con gái Mạc Bắc bởi câu thơ “Ta yêu Ly Cơ hình nhịp nhàng”. Xưa kia, họ chưa tồn tại quốc gia. Họ tổ chức triển khai thành những cỗ lạc mà hồ hết ông tù túng trưởng có khá nhiều quyền, bao gồm cả quyền sinh sát. Họ giành giật nhau phần lớn cánh đồng cỏ, vì thế chiến tranh xảy ra liên miên bên trên xứ sở này. Chúng ta sống xen kẹt nhau, gần như là lẫn lộn với nhau, độc nhất là người Mông Cổ và người Đột Quyết, mang lại nên cũng khá khó phân biệt. Ngữ điệu của fan Mông Cổ và ngôn ngữ của người Đột Quyết lại cũng tương đối gần nhau cần càng nặng nề phân biệt. Bạn Mông Cổ không có chữ viết, phải mượn chữ viết của bạn Duy Ngô Nhĩ (Uyghur), một cỗ lạc tộc Đột Quyết, để ghi chép sổ sách. Bởi vì vậy, có rất nhiều người đang ghép nhị tộc Thổ với Mông Cổ làm cho một và hotline là tộc Thổ-Mông (race turco-mongole).

Ngay tự thời cổ đại, bạn Tàu đã tất cả thói cao ngạo, tự cho bạn là thanh lịch nhất, là loại rốn vũ trụ, là chính giữa (Trung), là đẹp nhất (Hoa), với coi đều dị tộc tầm thường quanh những là rợ (Tứ Di: Bắc Địch, phái mạnh Man, Đông Di, Tây Nhung). Họ gọi chung những nước ngoài tộc phương bắc này là gần như rợ Bắc Địch, sau gọi bình thường là Hung Nô, là Thát Đát, và fan châu Âu phiên âm là Huns, là Tartares. Chúng ta cũng còn cần sử dụng danh từ riêng “Hồ” để gọi phần đa tộc người này. Danh từ riêng biệt ấy được tín đồ Tàu dùng ngay trường đoản cú thời cổ điển trong một công ty trương hết sức hiểm độc: “Dĩ Di diệt Di, dĩ Di diệt Hồ” (Lấy fan Di diệt fan Di, lấy bạn Di diệt tín đồ Hồ).

Vào thời cổ đại, địa bàn của người Mông Cổ, nằm tại vị trí quãng giữa xứ Mạc Bắc, rộng to hơn bây giờ, còn bao hàm cả vùng trung lưu sông Hắc Long (Amour) sinh sống phía đông, vùng núi A Nhĩ Thái (Altai) nghỉ ngơi phía tây, toàn bộ sa mạc Qua Bích sinh hoạt phía nam, còn phía bắc thì tiếp ngay cạnh miền băng tuyết hoang vu, hồ nước Bối Gia Nhĩ (Baikal) nằm tại quãng giữa xứ. Vào thời điểm năm 209 trước Công Nguyên, xứ Mông Cổ mang tên là Khunnu, bên dưới quyền ách thống trị của Modun Shanyu (vua Modun), đối thủ hùng cường độc nhất vô nhị của người Tàu. Phần nhiều nước của bạn Tàu ở mạn ấy sợ bạn “Hồ” tiến công phá, nên xây thành cao để phòng chặn. (Về sau, lúc thống tốt nhất được china năm 221 trước Công Nguyên, Tần Thuỷ Hoàng cho nối số đông quãng thành cao ấy cùng nhau để bởi vậy Vạn Lý trường Thành. Rồi sau nữa, khoảng từ cầm kỷ sản phẩm XIV đến nuốm kỷ máy XVII, nhà Minh tu vấp ngã thêm). Từ núm kỷ đồ vật II trước Công Nguyên đến vắt kỷ sản phẩm I trước Công Nguyên, người Đột Quyết nổi trội hơn hết ở xứ Mạc Bắc. Cũng khoảng thời hạn này, vua Hán Vũ Đế (140-86), một nhân viên đi thu gom khu đất đai, chỉ chiếm miền đất nằm ở vị trí phía nam sa mạc Qua Bích của người Khun mà lập ra quận Sóc Phương.

Từ nạm kỷ lắp thêm I sau Công Nguyên đến cố gắng kỷ sản phẩm công nghệ IV, bạn Mãn Châu Tiên Ty (Sien Pi) điều hành và kiểm soát miền đông xứ Mạc Bắc. Miền tây là đất của A Đề Lai (Attalia). Ông chúa Hung Nô này, chắc rằng là bạn Đột Quyết, mang quân quý phái tận Đông Âu, chiếm đóng đồng bằng Pannonie, nay call là Hung Gia Lợi (Hongrie). Năm 441, A Đề Lai thôn tính đế quốc Đông La Mã (empire byzantin), hủy diệt bán đảo Ba Nhĩ Cán (péninsule des Balkans), năm 451 vượt sông Rhin đánh vào Pháp tuy thế bị thất bại liên quân La Mã, Burgondes, Francs, Visigoths trên phần đa cánh đồng Catalauniques (ở miền Champagne bây giờ). Năm sau, ông định tấn công thành La Mã (Rome), nhưng đã trở nên giáo hoàng Leon le Grand thuyết phục bằng việc nộp cống phẩm. Ông chúa Hung Nô ăn nhập nhận lợi tức và rút quân, quay về Pannonie và năm 453 bị tiêu diệt thình lình.

Vào hai nắm kỷ sản phẩm V với thứ VI, bạn Mông Cổ Jouan Jouan làm bá chủ xứ Mạc Bắc. Từ thời điểm năm 552 cho năm 920, bạn Đột Quyết Yết (Tsie) chiếm ưu nạm ở miền tây. Vào hai thế kỷ máy VII cùng thứ VIII, đất Mông Cổ là trực thuộc địa của phòng Đường nước Tàu. Từ nuốm kỷ sản phẩm X đến cầm kỷ thứ XII, người Mãn Châu Khiết Đan (Khitan) lãnh đạo, lập ra nước Liêu, kế cho tới là tín đồ Mãn Châu chị em Chân (Jurchen) đứng đầu, lập ra nước Kim.

Năm 1206, Thiết Mộc Chân (Temujin) thống tốt nhất được các bộ lạc Mông Cổ, rồi sát hết các bộ lạc ở Mạc Bắc. Ông, rồi các con, những cháu với quân đi đánh phá Đông-Bắc-Á, Trung-Á, Tây-Nam-Á, Đông-Âu, rồi chiếm tổng thể nước Trung Hoa, dựng nên một đế quốc rộng lớn từ trước chưa từng có. Đế quốc đó được chia làm tư nước: một hãn quốc (nước nhỏ) nghỉ ngơi Trung Á, một hãn quốc làm việc Tây-Nam-Á, một hãn quốc nghỉ ngơi Đông-Âu và một đại hãn quốc (nước lớn) nghỉ ngơi Đông-Bắc-Á. Người Mông Cổ thống trị không đông, bị loãng giữa những đám dân bạn dạng xứ bị trị. Rồi khi phần nhiều dân bị trị giành được độc lập thì người Mông Cổ bị rã biến tiện lợi vào đám người phiên bản địa, cho nay hầu như không còn còn lại vết tích nào đáng kể. Ngày nay, chỉ ở thiết yếu nước Mông Cổ, nghĩa là ở xứ nước ngoài Mông, tín đồ ta mới có thể gặp gỡ những fan Mông Cổ thuần chủng.

Tháng Bảy năm ấy, Soukhé Bator, được Liên Xô giúp đỡ, thành lập và hoạt động chính phủ bí quyết mệnh, rồi năm 1924, tuyên ba sự thành lập của nước cùng hoà quần chúng Mông Cổ, do Đảng cùng sản Mông Cổ lãnh đạo, thành phố hà nội đặt sống Ulaanbaatar (Oulan-Bator). Nước này còn có diện tích là 1.565.000 cây số vuông (nước nước ta 334.000 csv), dân sinh là 1.900.000 tín đồ (mật độ là 1,2/csv). Năm 1961, Mông Cổ được gia nhập liên hiệp quốc và mang đến năm 1987 được hơn một trăm tổ quốc công nhận, kể cả Hoa Kỳ. Năm 1990, Đảng cùng sản Mông Cổ trao quyền lại cho thiết yếu phủ. Tháng hai năm 1992, Hiến Pháp new được ban hành, giải tán nước cùng hoà dân chúng Mông Cổ, lập nền cộng hoà Mông Cổ, tuy nhiên vẫn bởi vì Đảng bí quyết mệnh quần chúng. # Mông Cổ (MPRP, tên mới của Đảng cộng sản Mông Cổ) cai trị. Vào cuộc bầu cử năm 1996, Đảng Dân nhà Mông Cổ (DP) chiến thắng thế. Nhưng trong cuộc bầu cử năm 2000, đảng MPRP lấy lại quyền. Cuộc thai cử năm 2004 mang tới liên minh MPRP cùng MDC (Motherland Democratic Coalition = phối hợp Tổ quốc Dân chủ), thai Natsagiyn Baggabandi làm cho tổng thống. Tín đồ Mông Cổ bước dần vào thiết chế dân chủ.

Còn quần thể Nội Mông thì từ thời điểm năm 1949 đổi mới khu “tự trị” trong nước cộng hoà dân chúng Trung Hoa, thủ đậy là Houhehot. Ở khu vực này, tín đồ Mông Cổ là thiểu số bên trên chính quê hương mình. Ngày nay, người Mông Cổ nghỉ ngơi đấy sinh sống trong cảnh cơ hàn, tương lai mù mịt, luyến tiếc, đau đớn với rất nhiều kỷ niệm huy hoàng, quang vinh thời oanh liệt.

2. Tình thế nước trung hoa ở ráng kỷ XII

Năm 960, đơn vị Tống thống duy nhất Trung Nguyên. Tuy nhiên chẳng được bao lâu, những rợ phổ biến quanh mạnh mẽ lên, áp dụng cả thiên tử. Thuở ấy, những nước rợ to gan đáng đề cập là: Đại Hạ, Liêu (có tức thị Sắt), Kim (có nghĩa là Vàng) cùng Tây Liêu.

Ở nắm kỷ lắp thêm X, một đái quốc của fan Tây Nhung, đúng là của tín đồ Poba trực thuộc tộc Tạng làm việc miền đông-bắc xứ Tây Tạng, thịnh lên, rước quốc hiệu là Tây Hạ. Năm 982, Hạ quốc công Lý Kỳ Thiên mở mang bờ cõi đến Cam Túc, Ninh Hạ, Thiểm Tây bây giờ, thay đổi quốc hiệu là Đại Hạ, đóng đô ở Hạ Châu tức là thành Ngân Xuyên hiện thời (thủ phủ của khu “tự trị” Ninh Hạ ngày nay). Nước Đại Hạ nằm tại phía chính nam khu vực của người Mông Cổ. Nước này có khoảng năm triệu dân, cung ứng vải, lụa khôn xiết đẹp. Vua Đại Hạ bao gồm quân nhóm đóng tại các ốc đảo, nơi tất cả cây xanh, có nước ngọt thân sa mạc không bến bờ khô cằn trên con Đường Tơ Lụa, tiến công thuế các đoàn khách hàng thương. Đó là một trong nguồn lợi đặc biệt của nước này.

Thời đó, người Khiết Đan nằm trong tộc Mãn thành lập và hoạt động ở phía đông-bắc Trung Nguyên ở trong phòng Tống một non sông rộng phệ gọi là Liêu. Đại Hạ links với Liêu cùng tấn công Trung Nguyên. Công ty Tống yếu thế, thường niên phải nộp cống bởi vàng bạc cho cả hai nước để mong hoà. Năm 1115, trong nội bộ nước Liêu, nhóm bộ lạc nữ giới Chân bóc tách ra thành lập nước Kim, thuở đầu kinh đô đặt tại Trung Đô (Bắc gớm bây giờ), sau chủ yếu về Khai Phong. Năm 1124, Tống và Kim hợp tác ký kết diệt Liêu, nhưng tiếp nối vua Tống Hy Tông lại buộc phải nộp cống mang đến Kim. Với Đại Hạ cũng mất đồng minh luôn.

Năm 1126, người Kim diệt nhà Tống ngơi nghỉ Hoa Bắc. Bạn Kim đi chinh phục các xứ thông thường quanh cùng nước Kim thay đổi một nước hết sức lớn, bao hàm toàn cỗ Mãn Châu với Triều Tiên, ngay sát hết Hoa Bắc bây giờ. Nước Kim nằm tại vị trí phía đông-nam khu vực của người Mông Cổ. Thời bấy giờ nhưng mà nước này đã có tới 20 triệu dân, 600 ngàn quân, đa số đóng ở phía nam, nơi cận kề nước phái mạnh Tống. Nước này của tín đồ Tàu, do nhỏ cháu bên Tống, sau thời điểm thua bạn Kim, chạy xuống phương nam lập ra năm 1127, kinh kì là thành sản phẩm Châu.

Phía tây quanh vùng của tín đồ Mông Cổ là nước Tây Liêu, địa bàn là khu vực Tân cương cứng của china và nước Kazakhstan bây giờ, đế đô là Hổ tứ Oát Nhĩ Đoá (Husiwoerduo). Dân cư ở đó là người Duy Ngô Nhĩ, một ngành của giống Đột Quyết, theo đạo Hồi.

3. Thành-cát-tư Hãn gây dựng binh sĩ Mông Cổ

Khoảng năm 1165, bờ sông Onongol, một chi lưu của sông Hắc Long Giang, trực thuộc xứ sở của tín đồ Mông Cổ, bà xã của tù trưởng cỗ lạc Khalkha, một cỗ lạc nhỏ, hiện ra một nhỏ bé trai khắc tên là Temujin, phiên âm ra tiếng Tàu rồi gọi theo âm Hán-Việt là Thiết Mộc Chân. Đứa bé xíu này tính nết hung tợn, nhưng có không ít mưu lược và tài lãnh đạo. Người thân phụ chiếm chiếm một báu vật nào đó, bị người sở hữu của bảo bối mưu hại bằng thuốc độc. Mồ côi phụ vương từ thuở lên chín, lúc thiếu thời, Thiết Mộc Chân thuộc em ruột săn mồi nhử thỏ, đánh bắt cá cá để sinh nhai, bà mẹ hái rau, hái quả nuôi gia đình. Cơ hội trưởng thành, Thiết Mộc Chân đứng lên ra sức mưu vật dụng thống nhất những bộ lạc ngơi nghỉ rời rạc. Dịp bấy giờ, dân Mông Cổ có tầm khoảng ba chục bộ lạc. Năm 1206, Thiết Mộc Chân được các tù trưởng công nhận là chúa, tín đồ Mông Cổ tôn là Genghis Khan, tức là Thành-cát-tư Hãn. Từ ngữ “Khan” của bạn Mông Cổ tức là vua, là chúa. Fan Tàu hiểu trại ra, rồi người việt nam đọc theo âm Hán-Việt là “Hãn”. Trong tầm ba năm, từ năm 1206 mang lại năm 1209, Thành-cát-tư Hãn không mọi đã thống duy nhất được người Mông Cổ, hơn nữa thống duy nhất được phần nhiều các cỗ lạc sinh sống làm việc miền Mạc Bắc. Cùng cũng trong thời gian này, ông đã ra đời được đội quân Mạc Bắc hùng mạnh mà nòng cốt là người Mông Cổ.

Quân Mông Cổ ko đông, không lúc nào bên trên 110 nghìn người. Số đông họ tiến công đâu chiến hạ đấy, lập cần một đế quốc rộng lớn vào hàng đầu nhân loại, bao gồm chăng chỉ lose đế quốc Anh cát Lợi ở cố gắng kỷ thiết bị XIX. Bởi vì họ lập được kỳ tích này là phụ thuộc vào những chiến thuật, kế hoạch và các đặc tính văn hoá sau đây:

Quân của họ chủ yếu đuối là kỵ binh. Họ trang bị đầy đủ nhưng vơi nhàng buộc phải dễ luân phiên trở. Đầu họ đội mũ sắt. Thân mặc áo giáp bởi da con ngữa ngâm nước tiểu chiến mã thành ra siêu cứng, tên phun không thủng, dao chém ko rách, nhẹ nhàng hơn giáp fe và gần kề lưới sắt của châu Âu. Tay trái gắng mộc nhỏ. Tay bắt buộc cầm giáo để đâm hoặc kích để vừa đâm vừa móc. Hông treo cung đựng trong một chiếc túi. Sườn lưng đeo một hai bị tên. Chân đi ủng bao gồm ghép hầu như mảnh sắt.

Họ tài giỏi phi ngựa. Ngựa Mông Cổ tuy nhỏ dại nhưng khôn xiết khoẻ, cấp tốc và dai sức. Yên ngựa chiến có lắp thêm nhị bàn đánh đấm (étriers) tròn như chiếc dĩa mà thời ấy chưa xuất hiện dân tộc nào khác biết sử dụng. Ngồi bên trên mình chiến mã mà nhị chân bỏ lên hai bàn đấm đá thì chũm ngồi vô cùng vững vàng, tạo ra sự nhanh nhẹn và sức mạnh khi giao chiến.

Họ phun tên bởi cung rất tài, cả phái mạnh lẫn nữ. Chúng ta vừa phi ngựa, vừa giương cung bắn tên về phía đằng trước hoặc ngoái lại phun về phía sau vô cùng trúng, cực kỳ nhanh, hoàn toàn có thể bắn sáu mũi trong một phút. Tên có mấy loại, đều phải sở hữu mũi bởi sắt. Tất cả loại mũi nhọn như loại dùi, gồm loại mũi bẹt nhan sắc như dao, có loại mũi tù được đục hai bố lỗ thủng nên những khi phóng ra thì tạo tiếng hụ rợn người để uy hiếp lòng tin quân địch. Cung làm được làm bằng gỗ gắn thêm hầu như mảnh xương súc vật. Giây cung làm bởi gân bò, gân ngựa.Quân chia nhỏ ra thành đội, mỗi team 10 người. Mười đội là 1 đoàn 100 người. Đại đơn vị là sư, có 10.000 người. Lúc lập các đơn vị, người các bộ lạc xáo trộn với nhau nhằm tránh sự thông đồng tạo nên phản loàn hoặc bất tuân thượng lệnh. Kỷ biện pháp quân team là kỷ giải pháp thép, chống lệnh cấp trên là xử tử ngay tắp lự tại chỗ.

Chiến sĩ Mông Cổ bản tính máu chiến và vô cùng ác, trù trừ động lòng thương xót là gì. Chúng ta tàn sát đa số kẻ bại trận, ko mấy lúc tha mạng, chỉ trừ hồ hết thợ khéo bắt về để xây những phong cách xây dựng hoặc bắt nô lệ. Thiếu nữ bên chiến bại thì bắt đi làm việc bia đỡ đạn. Giờ hung bạo đã được loan truyền sang tận châu Âu cho nỗi bạn Âu đã đề xuất thốt ra: “Cỏ ko mọc được dưới vó ngựa chiến Hung Nô”.

Khi chuyển quân, phụ nữ lùa gia súc đi cùng, 2 bên có quân bộ đội đi bảo vệ. Đoàn gia súc cũng chính là lương thực thực phẩm: sữa tươi với máu tươi để uống, thịt để ăn. Khi kết liễu một trận đánh, thiếu phụ đi thu dọn chiến trường, thu chiến lợi phẩm, giết những thương binh địch.

Họ chỉ gồm hai giải pháp đơn giản cơ mà hiệu nghiệm. Giải pháp thứ duy nhất là bất chợt họ phi ngựa chiến tới, chém giết, đốt phá, bên địch chưa kịp đánh trả thì họ đã phi con ngữa đi, dù hy vọng đuổi theo cũng ko kịp nữa; rồi họ quay lại đưa ra quyết định chiến trường. Giải pháp thứ hai là giả vờ thua chạy rồi đột ngột quay lại phản bội công. Cả hai giải pháp này đều khiến cho hàng ngũ địch mất tinh thần, rối loạn. Các tù trưởng những bộ lạc sống hoang mạc, sinh hoạt thảo nguyên đã trở nên thua bởi giải pháp thứ nhất, và các tướng lãnh Đông Âu đã bị thua bởi phương án thứ hai.

Sau 18 năm chinh chiến, người Mông Cổ sẽ học được rất nhiều điều ở phần đông dân bại trận: cách sản xuất cần phun đá (của tín đồ Tây Á), cần sử dụng thuốc súng có tác dụng vỡ các tường thành (của người Tàu) nhưng chưa biết dùng súng bắn đạn, dùng đông đảo ống đồng để ném các chất cháy quý phái thuyền địch (của tín đồ Cận Đông). Do vậy, chiến binh của bọn họ còn bạo gan hơn trước. Về việc áp dụng cần bắn đá, đôi khi họ bắn vào thành địch cả đạn lửa, xác súc đồ hoặc xác fan đã rữa thối nhằm gây những bệnh dịch dịch.

4. Thành-cát-tư Hãn với cuộc viễn chinh

Năm 1209, Thành-cát-tư Hãn bước đầu xuất quân. Hầu hết cuộc tiến quân của ông rất có thể được chia thành ba giai đoạn: giai đoạn thứ nhất 6 năm (1209-1215) đánh Đông-Bắc-Á, tiến trình thứ nhị 7 năm (1218-1225) tiến công Trung-Á, Tây-Nam-Á cùng Đông-Âu, giai đoạn thứ ba hai năm (1226-1227) tấn công tiếp Đông-Bắc-Á.

Năm 1209, Thành-cát-tư Hãn xuất quân, đánh nước Đại Hạ. Mong mỏi đánh nước này thì quân Mông Cổ cần đi thông qua sa mạc Qua Bích. Việc này sẽ không khó so với kỵ binh Mông Cổ. Nhưng mong mỏi vào nước này thì yêu cầu vượt qua một cái đèo gồm quân Đại Hạ đóng góp ở đó. Thành-cát-tư Hãn không vượt qua nổi, bèn lập mưu vờ vịt rút lui. Quân Đại Hạ đuổi theo. Quân Mông Cổ trở lại phản công, bắt được tướng mạo địch. Vua Đại Hạ đề nghị điều đình, dưng gái đẹp với châu báu, với hẹn hàng năm triều cống. Quân Mông Cổ rút lui.

Năm 1211, Thành-cát-tư Hãn dẫn 70 ngàn kỵ binh, vượt Vạn Lý ngôi trường Thành sang đánh nước Kim. Thời điểm đó trường Thành không bền vững như sau đây khi bên Minh tu ngã lại đề nghị vượt qua cũng không trở ngại lắm. Quân Mông Cổ đến tình thực Khai Phong mà lại không đánh thành và lại đi ngược lên tiến công kinh đô nước Kim là thành Trung Đô (Bắc kinh bây giờ). Trung Đô kiên cố, cao tới 12 mét, đánh không nổi, quân Mông Cổ bèn chiếm phá vùng phụ cận cho thoả thích. Năm 1214, Thành-cát-tư Hãn trở lại, lần này có mang theo nên ném đá có tác dụng ném mọi tảng đá nặng 50 kí-lô nhằm phá tường thành. Nhưng mức sử dụng “tối tân” này sẽ không cần cần sử dụng tới vày nội bộ Kim lủng củng. Vua Kim xin điều đình, dâng công chúa và châu báu. Quân Mông Cổ rút lui. Triều đình Kim dời đô về Khai Phong.

Năm 1215, quân Mông Cổ lại vây Trung Đô; dân trong thành đói ăn, mở cửa thành xin hàng. Quân Mông Cổ vào thành, đốt phá, chiếm bóc, giết thịt người, hãm hiếp tàn bạo. Nước Cao Câu Ly (một đất nước ở bắc bộ bán đảo Triều Tiên và một trong những phần xứ Mãn Châu bây giờ) tởm sợ, phái fan sang xin triều cống, được ưng thuận.

Thành-cát-tư Hãn khinh fan Tàu, coi thường nông nghiệp, coi là hèn nhược, mong giết hết nông dân, đổi ruộng thành đồng cỏ để có chỗ nuôi gia súc. Rất may thời điểm đó vua Mông Cổ bao gồm một fan cận thần Mãn Châu thương hiệu là Gia-luật Sở-tài ngỏ lời hơn thiệt khuyên răn bảo. Thành-cát-tư Hãn nghe ra tai, ngưng việc chém giết. Fan cố vấn này được tin dùng cho tới khi chết vào năm 1244.

Năm 1218, một đại tướng mạo Mông Cổ thương hiệu là Jebe được lệnh của Thành-cát-tư Hãn mang trăng tròn ngàn kỵ binh đi về phía tây tấn công nước Tây Liêu (nay là miền Tannou Touva trong Liên Bang Nga?). Nguyên thời gian trước, vua nước này tên là Kuchlug đã có lần xâm phạm đất Mông Cổ, bị Thành-cát-tư Hãn đánh bại; nay củng chũm binh lực, links với những nước khác nhằm phục thù. Dân Tây Liêu theo đạo Hồi mà Kuchlug lại cấm đạo này, làm thịt một thầy giảng đạo (Iman). Lúc nghe đến tin quân Mông Cổ sắp tới thì dân bọn chúng vui mừng. Quân Mông Cổ win ngay, chặt đầu Kuchlug.

Quá về phía tây gồm nước Khwarzim (nay là nước Ouzbékistan), kinh thành là Samarkand, vô cùng giàu. Thành-cát-tư Hãn hy vọng kết thân và giao dịch thương mại, không đúng một phái đoàn không ít người dân gồm sứ thần với 450 nhà buôn mang những đồ quý giá mang lại biếu vua nước ấy là Shah Muhammed. Đi đến biên giới, phái đoàn bị viên quan ách thống trị tên là Inalchug nghi ngại là con gián điệp, bắt giam rồi giết. Ông phái sứ thần mang lại đòi trừng vạc viên quan lại nọ. Muhammed đã không trừng phạt trực thuộc hạ, lại còn thịt sứ thần, chém đầu với trả Thành-cát-tư Hãn. Năm 1219, quân Mông Cổ kéo sang. Muhammed có 400 ngàn quân nhưng lại không trung thành lắm cùng dân nội địa cũng không ưa do sưu cao thuế nặng. Mặc dù quân ít, Thành-cát-tư Hãn vẫn phân tách quân làm hai đạo: một đạo đi Samarkand rồi đi Bukhara, một đạo vây thành Utrar nhưng mà tướng giữ lại thành lại đó là Inalchug. Quân Mông Cổ dùng cần ném đá ném vào thành đạn lửa làm bởi diêm sinh, dầu hoả và tiêu thạch (salpêtre). Inalchug giữ thành được hơn một mon rồi tử trận. Thành bị san thành bình địa, những thợ khéo bị đưa về Mông Cổ. Samarkand cùng Bukhara, mọi nằm trên nhỏ Đường Tơ Lụa, mở cổng thành đón quân Mông Cổ. Thành-cát-tư Hãn vào thành ngồi uống rượu và nghe nhạc, rồi chất nhận được lính được tự do thoải mái cướp bóc, đốt phá, hãm hiếp.

Năm 1220, đạo quân sống Utrar lại đi về phía tây, tới thị trấn Urgenc nằm trên nhỏ Đường Tơ Lụa, vẫn nội địa Ouzbékistan, trên kè sông Amou-Daria, phía nam hải dương Aral. Ở đấy diễn ra một trận đánh hết sức hung bạo, tín đồ ta nói rằng có tới 100 ngàn người giữ thành bị giết. Quân Mông Cổ đào kênh, phá đê dẫn nước vào ngập cả đống gạch men vụn.

Rồi quân Mông Cổ đi về hướng nam, tiến công phá thành Merv trực thuộc nước nay call là Turkménistan. Tục truyền rằng trong gò gạch vụn, một nhà tu hành đạo Hồi đếm xác bị tiêu diệt trong 13 ngày không hết, mong lượng rằng bao gồm đến 1.300.000 cái thây. Thành Balk trong nước nay call là Afghanistan cũng bình thường số phận: già trẻ con lớn nhỏ xíu đều bị tóm gọn xếp sản phẩm 10, hàng 100 như quân đội, rồi quân nhân Mông Cổ vắt dao, cố kỉnh giáo giết thịt từng loạt rất gồm qui củ (!). Tất cả một chuyện nước ngoài lệ xảy ra ở thành Herat cũng thuộc nước ni là Afghanistan. Năm 1221, quân Mông Cổ hạ thành này, tha mạng cho không ít người (?). Lúc đạo quân vứt đi, chỉ giữ lại một không nhiều quân giữ thành, dân địa phương đã nổi lên giết đám quân giữ lại thành. Lúc quân Mông Cổ trở lại, chuyện gì xảy ra, vớ nhiên người nào cũng biết.

Năm 1221, Thành-cát-tư Hãn sai nhì đại tướng tá Jebe và Sudebei dẫn 20 ngàn quân tới biển khơi Lý Hải (mer Caspienne), đi vòng thanh lịch bờ phía tây. Tất cả hai đạo quân xứ Géorgie ra nghênh chiến, bị đại bại cả hai. Ngày đông năm ấy, quân Mông Cổ quá rặng Cao Gia Sách (Caucase) lọt vào địa phận của giống tín đồ Slaves, chạm chán quân Thổ Nhĩ Kỳ (thuộc tương tự Đột Quyết, tây tiến từ vắt kỷ lắp thêm XI). Quân Thổ thua thảm mau, với quân Mông Cổ vào các làng cướp phá, cưỡng hiếp như hay lệ.

Thời ấy, người Slaves chưa thành lập được những quốc gia lớn mạnh. Chúng ta chỉ gồm có lãnh địa lớn nhỏ cai quản do những lãnh chúa, như: Rostov, Moscou, Novgorod (nay trực thuộc Nga), Kiev (nay thuộc Ukraine), Chernigov, Galicie (nay thuộc tía Lan)… Năm 1223, những ông chúa Slaves họp nhau thành lập một đoàn quân gồm 80 nghìn người. Những ông chúa là tướng tá mặc gần cạnh lưới sắt nặng nề nề, theo sau là đa số toán cỗ binh, ra gặp gỡ quân Mông Cổ ở bờ sông Kalka. Kỵ binh tiên phong Mông Cổ cầm cung phun vãi thương hiệu lên đầy trời. Một số tướng Slaves dẫn quân tiến lên đánh. Quân Mông Cổ bỏ chạy rồi bặt tăm trong màn khói mù mịt mà lại quân Mông Cổ đốt phân con ngữa trộn dầu hoả sản xuất nên. Sau đó, quân Slaves thấy sau màn khói không phải là toán kỵ binh gắng cung tên mà lại là toán kỵ binh núm giáo, rứa kích đánh giết dữ dội. Quân Slaves hoảng loạn, to gan ai nấy chạy, đại bại. Hai viên tướng Mông Cổ Jebe và Sudebei ngồi ẩm thực trên một chiếc hòm gỗ trong số ấy có nhốt tía ông chúa Slaves bị bắt. Tía ông này bị ngạt thở chết.

Sau trận này, Jebe cùng Sudebei dẫn quân trở lại hướng đông, đi về mạn sông Volga, chiến hạ thêm hai trận nữa, rồi năm 1224 quá núi Oural, hội quân với Thành-cát-tư Hãn, đi xuyên qua nước ni là Kazakhstan. Dọc đường, quân Mông Cổ chiếm lương thực, của cải và chiến mã của dân bản xứ, tấn công tan bất cứ đội quân nào chống cự lại.

Năm 1225, Thành-cát-tư Hãn lên đường về Mông Cổ. Tuy thế ông ko về thẳng quê mà lại tạt qua thành Hạ Châu, đế kinh của nước Đại Hạ năm 1226 để hỏi tội vua nước này. Nguyên năm 1218, trước lúc đi tấn công nước Khwarzim (nay là nước Ouzbékistan), ông ngỏ lời mượn quân của Đại Hạ. Vua nước này đã không cho mượn lại còn nói tai ngược sao này mà ông để bụng thù. Lúc ở phương tây về quê, ông quyết tàn phá nước này. Trong những khi vây thành Hạ Châu, ông bị bệnh, khuất năm 1227, thọ khoảng 60 tuổi. Mặc dù vậy, nước Đại Hạ cũng trở nên diệt, quân Đại Hạ tan rã, vứt trốn về Tây Tạng. Quân Mông Cổ bắt đem lại nước 30 nghìn thợ khéo, định xây một khiếp đô chắc chắn tại đất khởi nguyên.

5. Thành-cát-tư Hãn và những người kế nghiệp

Thành-cát-tư Hãn tất cả sáu người bà xã Mông Cổ và lừng khừng bao nhiêu là vương vãi phi người những nước khác, con cháu đông vô kể. Trước lúc chết, ông vẫn định rằng đã nối nghiệp mình chỉ là bốn người đàn ông của người vk cả Mông Cổ tên là Borte, cưới nhau khi bà này bắt đầu 14 tuổi. Đế quốc của ông được chia ra làm bốn, ba hãn quốc sinh sống phương tây với một đại hãn quốc sống phương đông bao hàm đất khởi nguyên Mông Cổ với vùng Đông-Bắc-Á phần cho những người con thứ bố mà ông đến là tài năng hơn cả. Bé cháu Thành-cát-tư Hãn liên tiếp mở rộng lớn đế quốc Mông Cổ.

Ở phần dưới đây, đều chữ đậm nét dùng để làm chỉ tên những người đã làm cho ĐẠI HÃN (vua lớn) hoặc Hãn (vua); hầu hết chữ số La Mã dùng để chỉ những thế hệ (I là vắt hệ Thành-cát-tư Hãn, II là chũm hệ các con, III là nuốm hệ các cháu); bốn vần âm (A, B, C, D) dùng để chỉ số thiết bị tự con của Thành Cát tư Hãn (A là nhỏ trưởng, B là nhỏ thứ hai, C là bé thứ ba, D là bé út); phần nhiều chữ số Ả Rập (1, 2, 3, 4) dùng để làm chỉ số máy tự bé của từng ngành.

(I) THIẾT MỘC CHÂN (Temujin) tức THÀNH-CÁT-TƯ HÃN (Genghis Khan).(II A) Thuật Xích (Jochi, Juji), bao gồm hai nam nhi là:(III A1) Batu.(III A2) Berke.(II B) gần kề Hợp Đài (Chagatai, Jiagatai).(II C) OA KHOÁT ĐÀI (Ogodei, Ogotai), có con trai là:(III C1) QUÝ vì chưng (Guyuk).(II D) Đà Lôi (Tolui, Tule), có bốn con trai là:(III D1) MÔNG KHA (Mongke, Manggu).(III D2) HỐT TẤT LIỆT (Kubilai).(III D3) Ariq-Boke.(III D4) Húc Liệt Ngột (Hulagu).

Khi chọn người thừa kế chức đại hãn, Thành-cát-tư Hãn rất phân vân. Đà Lôi là tướng tài tuy vậy quá bình an và nhiều nghi. Còn Oa Khoát Đài rộng Đà Lôi về kĩ năng chính trị. Khi ông băng hà, Hoàng tộc bầu cho Đà Lôi vì chưng theo truyền thống lịch sử Mông Cổ, con út thừa hưởng gia tài, rộng nữa, Đà Lôi sẽ nắm quyền lực và quân đội. Cơ mà Đà Lôi, theo ý cha, nhịn nhường ngôi đến anh là Oa Khoát Đài.

Đà Lôi đem Sorghaghtani-Beki sinh được Mông Kha, Hốt vớ Liệt, Ariq-Boke (không biết danh xưng Hán-Việt là gì) và Húc Liệt Ngột. Sau thời điểm Oa Khoát Đài, rồi nhỏ là Quý vày chết, những con của Đà Lôi tranh ngôi với con của Thuật Xích. Rồi Hốt vớ Liệt cùng Ariq-Boke lại tranh nhau.

6. Đế quốc Mông Cổ: bố Hãn quốc sống phương Tây

Sau lúc Thành-cát-tư Hãn mất, quân Mông Cổ lại kéo nhau sang hướng tây, chiếm phần đóng các nước mà ông đã vượt qua trong bảy năm viễn chinh hồi trước (1218-1225). Rồi các con ông, những cháu ông mở với thêm phạm vi hoạt động để tạo thành một đế quốc rộng lớn lớn chưa từng có. Đế quốc đó gồm cha hãn quốc sống phương tây cùng một đại hãn quốc sống phương đông.

Hãn quốc tiếp giáp Hợp Đài ở Trung Á: năm 1230, quân Mông Cổ đi về hướng tây-nam thanh lịch nước Kyrghizistan, rồi nước Tadjikistan. Nhì nước này họp lại thành một nước gọi là gần cạnh Hợp Đài, vua là (II B) cạnh bên Hợp Đài, nhỏ thứ hai của (I) Thành-cát-tư Hãn. Hậu duệ của gần cạnh Hợp Đài không không ngừng mở rộng thêm lãnh thổ. Năm 1370, vua vùng Transoxiane là Thiếp Mộc Nhi (Tamerlan, nói một cách khác là Timur Lang: 1336-1405), cũng từ bỏ nhận là dòng dõi Thành-cát-tư Hãn, tiến công diệt hãn quốc ngay cạnh Hợp Đài. Hãn quốc này tồn tại được 140 năm.

Hãn quốc Y Nhi sống Tây-Nam-Á: năm 1231, quân Mông Cổ tiến sang trọng chiếm miền nam nước cha Tư (Iran), rồi vòng lên phía bắc, chiếm phần tỉnh Tabriz (ở miền ni là Azerbaidjan). Nhị miền này họp lại thành một nước call là Y Nhi, vua là (III D4) Húc Liệt Ngột, con cháu nội thứ tứ ngành út của (I) Thành-cát-tư Hãn. Năm 1236, Húc Liệt Ngột tấn công thành Bagdad, rồi năm 1238 lấn chiếm hết nước Irak. Năm 1239, Húc Liệt Ngột sở hữu quân đi tấn công hai xứ Syrie và Palestine cơ hội đó đang là nằm trong quốc của Thổ Nhĩ Kỳ, bị thảm bại quân Thổ ở bờ đại dương Địa Trung Hải. Năm 1344, Thiếp Mộc Nhi tấn công diệt hãn quốc Y Nhi. Hãn quốc này mãi mãi được 113 năm.

Hãn quốc Khâm sát ở Đông-Âu: (II A) Thuật Xích là con trưởng của (I) Thành-cát-tư Hãn thừa kế nước Kazakhstan. Ông này trao quyền cho nhỏ cả là (III A1) Batu. Năm 1236, Batu dẫn quân quý phái châu Âu, bao gồm lão tướng Sudebei đi cùng. Viên tướng này đã cầm cố quân sang hầu như xứ Slaves trong cuộc viễn chinh hồi Thành-cát-tư Hãn còn sống. Quân Mông Cổ vượt dãy Oural vào châu Âu, qua sông Volga, sau năm ngày chiến trận, đại phá quân Nga sinh hoạt thành Riazan (nằm ở hướng đông-nam thành Moscou), giết mổ hết dân vào thành. Quân Mông Cổ tiếp tục xâm lăng thành trì của các ông chúa xứ Đông Âu như: Moscou, Vladmir (Nga), Kiev (Ukraine), Varsovie, Cracovie (Ba Lan), Lienitz (Đông Đức), Budapest (Hung Gia Lợi), rồi tiến đến biển cả Adriatique, tới đâu cũng tàn sát, chỉ tha cho một vài để bắt làm cho nô lệ. Năm 1241, quân Mông Cổ tiến đến tiếp giáp thành Vienne (Áo). May đến thành này là đúng vào lúc đó có tin là Đại Hãn Oa Khoát Đài mất nghỉ ngơi Mông Cổ. Batu đợi nghe ngóng tin tức, ko tiến quân nữa. Khu vực của Batu call là Khâm giáp (Kiptchak, Horde d’Or, Golden Horde). Năm 1242, hãn Batu để kinh đô ở Sarai, một thành phố nằm mặt sông Volga, khí hậu ấm áp. Tín đồ Mông Cổ ngơi nghỉ Đông Âu sống bóc tách biệt hẳn cùng với người bạn dạng xứ. Những lãnh chúa vẫn kẻ thống trị dân như trước, chỉ buộc phải nộp thuế mang đến vua Mông Cổ. Lãnh chúa cơ mà thiếu thuế thì vua Mông Cổ hỏi tội chứ không hề can thiệp vào nội bộ phiên bản xứ. Vì fan Mông Cổ sao nhãng như vậy nên những lãnh chúa new củng cố được thế lực, mở mang được đất đai. Năm 1380 lãnh chúa xứ Moscou là Dimitri Donskoi (1362-1389) chiến thắng được quân Mông Cổ nghỉ ngơi Koulikovo (gần thành Riazan), dẫu vậy đấy ko phải là một trong trận đánh ra quyết định nên fan Mông Cổ vẫn ách thống trị người Đông Âu. đề nghị đợi đúng một trăm năm sau, năm 1480, lãnh chúa xứ Moscou (lúc đó điện thoại tư vấn là vua Nga) là Ivan III (1462-1505) new tuyên ba không thần phục hãn Mông Cổ nữa. Hãn quốc này mãi mãi được 250 năm, bền tuyệt nhất trong tứ nước.

7. Đế quốc Mông Cổ: Đại Hãn quốc ở phương Đông

Cho rằng tín đồ con thứ cha là (II C) Oa Khoát Đài có tài năng nhất vào bốn fan con mà tôi đã chọn, (I) Thành-cát-tư Hãn giao mang lại miền đất đặc biệt nhất ngơi nghỉ Đông-Bắc-Á, bao gồm đất Mông Cổ khởi nguyên, đất của bạn Toungouses (Mãn Châu ngày nay), bán hòn đảo Triều Tiên (?), nước Đại Hạ, 1 phần nước Tây Liêu. Năm 1232, Oa Khoát Đài vượt sông Hoàng Hà, tấn công kinh đô mới của nước Kim là thành Khai Phong, năm tiếp theo thì hạ được thành, vua nước Kim trường đoản cú sát. Năm 1235, đế kinh của Đại Hãn Quốc là Karakorum được mọi thợ khéo xây xong. Cũng năm ấy, Oa Khoát Đài phái nhì đạo quân cùng tiến công Nam Tống: đạo thứ nhất đánh vào Tứ Xuyên, chiếm được Thành Đô; đạo máy hai tiến công xuống hồ Bắc, chiếm được Tương Dương. Nhưng cho năm 1238 thì quân phái mạnh Tống phản nghịch công, mang lại được cả hai thành, quân Mông Cổ cần rút lui. Năm 1241, Oa Khoát Đài mất. Nhỏ là (III C1) Quý vị nối ngôi Đại Hãn từ thời điểm năm 1246 cho đến lúc mất vào khoảng thời gian 1248. Đến đây, ngôi Đại Hãn truyền sang trọng ngành đồ vật tư, ngành út. Năm 1251, (III D1) Mông Kha, fan con cả của Đà Lôi, lên nối ngôi Quý Do. Năm 1253, ông không đúng em ruột là Hốt vớ Liệt có quân đi tiến công nhà Tống. Ông hoàng đệ này lại sai một viên tướng tên là Ngột Lương thích hợp Thai (Wouleangotai) lấy một đạo quân đi tấn công nước Đại Lý (tức là nước nam giới Chiếu) sống Vân Nam. Trong vòng hai tháng, nước Đại Lý mất vào tay hai tướng Mông Cổ là Đường Ngột Ngải với Xích Tu Tử. Rồi tiện thể đường, năm 1257, Ngột Lương đúng theo Thai tiến sâu nữa tấn công Đại Việt nhằm mục tiêu mục đích bao vây nhà nam Tống ở phương diện tây-nam với mặt nam. Quân Mông Cổ men theo con đường sông Thao thức giấc Hưng Hoá, chiếm hữu được kinh đô Thăng Long của Đại Việt, còn thấy sứ Mông Cổ bị xiềng trong ngục. Quân Mông Cổ không chống chịu nổi mùa nóng tại lưu lại vực sông Hồng, chết bộn, còn chưa kịp rút thì đã bị vua nai lưng Thái Tông (1225-1258) bội nghịch công ở Đông cỗ Đầu, thua to, chạy mang lại trại Quy Hoá thì bị nhà trại đón đánh. Giặc vội vã rút về Vân Nam, không dám cướp tách nữa, cho nên vì thế được bạn Việt khuyến mãi cho mỹ danh là ‘”Giặc Phật”’. Một cánh quân Mông Cổ không giống cũng kéo sang phá hủy thành Pagan của người Miến Điện. Năm 1258, tía đạo quân Mông Cổ lại tiến công Nam Tống: đạo trước tiên đánh Tứ Xuyên, bị phòng trả vô cùng dữ dội; đạo vật dụng hai vày đích thân Hốt tất Liệt lãnh đạo đánh hồ Bắc chiếm lĩnh được thành Vũ Xương; đạo thứ bố đánh hồ nước Nam sở hữu được thành ngôi trường Sa. Năm 1259, trong một trận ở hồ nước Nam, Mông Kha bị thương, mấy bữa sau thì mất. Cả tía đạo phần đa rút lui do vấn đề hai vua đệ Hốt vớ Liệt cùng Ariq Boke tranh nhau ngôi Đại Hãn. Đại Lý thừa lúc giành lại độc lập. (III D2) Hốt tất Liệt đăng vương Đại Hãn. Ông mang đến xây lại đế kinh nhà Kim là Trung Đô (sau này là Bắc Kinh), xong xuôi năm 1267 cùng đặt thương hiệu là Đại Đô, rồi thiên đô từ Karakorum về đấy. Cũng năm ấy, Hốt tất Liệt lại tiến công Hà Nam, hồ nước Bắc. Quân nam giới Tống chống cự mãnh liệt, mãi cho năm 1273, ông mới thu được thành Tương Dương bên trên sông Hán Thuỷ. Năm 1274 bước đầu cuộc đại tấn công: đại tướng tá Bá Nhan chỉ huy hai đạo quân, một đi đường thuỷ, một đi đường đi bộ cùng xuống Giang Tô, năm 1276, sở hữu được kinh đô sản phẩm Châu của nam Tống, bắt được vua và hoàng gia. Tướng đơn vị Nam Tống ở miền nam sông Dương Tử còn kháng cự mãi cho năm 1279 bắt đầu thôi.

Năm 1351, Hàn đánh Đồng và Lưu Phúc Thông gây dựng Bạch Liên giáo, cản lại sự đô hộ của fan Mông Cổ. Chỉ vài tháng sau, họ Hàn bị bắt rồi bị xử tử. Họ lưu giữ dựng cờ khởi nghĩa sống quận Anh Châu, tỉnh giấc An Huy. Quân nổi loạn quấn khăn đỏ trên đầu nên có cách gọi khác là Hồng ba Quân. Chả mấy chốc mà lại quân này có đến 100 ngàn người, dân chúng phía hai bên bờ sông Hán Thuỷ với sông Dương Tử theo về càng đông. Rồi năm 1352, từ Huy lâu nổi lên ở hồ nước Bắc, chiếm một dải dọc hữu ngạn sông Dương Tử. Năm 1355, Chu Nguyên Chương, một thủ lãnh của Minh giáo, thu được Hàng Châu và những thành quan trọng đặc biệt khác, rồi xông lên chiếm Đại Đô. Vua nhà Nguyên bỏ chạy về Mông Cổ. Chúng ta Chu lập ra nhà Minh (1368-1644).

Năm 1271, Hốt vớ Liệt đã tuyên bố ra đời nhà Nguyên. Mà lại sử trung quốc chỉ công được bàn giao nhà ở này từ năm 1280 là năm bên Tống không hề cầm quyền nữa mang lại năm 1368 là năm fan Mông Cổ bị xua khỏi Trung Hoa, nhiều năm 88 năm, bao gồm 11 đời vua, tính từ lúc Nguyên vậy Tổ Hốt vớ Liệt.

Bốn Đại Hãn đầu (từ Thành-cát-tư Hãn mang đến Mông Kha) được Hốt tất Liệt truy vấn phong miếu hiệu. Mười một Đại hãn sau (kể từ bỏ Hốt vớ Liệt) đích thực là hoàng đế nhà Nguyên.

Thành-cát-tư Hãn Thiết Mộc Chân(1206-1227), miếu hiệu Nguyên Thái Tổ.
Oa Khoát Đài (Ogotai)(1227-1241), miếu hiệu Nguyên Thái Tông.
Quý do (Guyuk)(1246-1248), miếu hiệu Nguyên Định Tông.
Mông Kha (Monke)(1251-1259), miếu hiệu Nguyên Hiến Tông.
Hốt tất Liệt (Kubilai)(1259-1294), miếu hiệu Nguyên vậy Tổ.
Thêm 10 đời đại hãn nữa(1294-1368)

8. đơn vị Nguyên mở mang cương vực nhưng thất bại

Triều đại Mông Cổ giai cấp đại hãn quốc nghỉ ngơi phương đông xưng là bên Nguyên (1280-1368). Công ty này, bên dưới đời đại hãn Hốt vớ Liệt (1259-1294), nhiều lần định mở với thêm bờ cõi, nhưng những thất bại. Phần lớn đời đại hãn sau Hốt vớ Liệt đành ưa chuộng với việc kẻ thống trị người Tàu, hưởng thụ sự phong phú của nước Tàu, ko nghĩ tới việc chinh chiến nữa. Rồi những đại hãn càng về đời sau càng yếu kém.

Người Tàu tất cả câu cửa miệng “Bắc mã nam chu”, phương bắc giỏi về cưỡi ngựa chiến và phương nam xuất sắc về chèo thuyền, suy rộng ra, fan phương bắc tốt về kỵ chiến và tín đồ phương nam xuất sắc về thuỷ chiến. đa số lần Hốt tất Liệt đánh sang các nước thông thường quanh hầu hết bị thất bại, và đều thất bại vị thuỷ chiến. Cửa hàng chúng tôi điểm qua về đầy đủ cuộc viễn chinh này.

Đánh Nhật bạn dạng lần thiết bị nhất: năm 1274, Hốt tất Liệt sử dụng thuyền có quân từ Triều Tiên sang tiến công Nhật Bản. Đoàn chiến thuyền gặp gỡ bão lớn, đắm khôn cùng nhiều. Dân Nhật tin là được trời giúp, hotline trận bão ấy là Kamikazé (Thần Phong, Gió Thần). Các nhà khảo cổ học tập Nhật bạn dạng đã lặn xuống đáy biển nơi đoàn con thuyền Mông Cổ bị đắm phương pháp nay hơn bảy vậy kỷ, vớt lên gần như tàn tích để nghiên cứu. Họ tất cả hai thừa nhận xét chính. Thứ nhất là thuyền đóng bởi những các loại gỗ nhưng nước Nhật ko có, như thế tức là những con thuyền Mông Cổ được đóng ở hầu hết nơi khác, nhiều tài năng là đóng ở Triều Tiên. Máy hai là lỗ cắm cột buồm không được khít, ko ôm chắc hẳn lấy cột buồm nên lúc thuyền gặp mặt sóng to gió béo là cột buồm lung lay dễ gẫy cùng thuyền cũng trở thành đảo mạnh dạn dễ đắm. Dìm xét này cho phép họ nghĩ gì? bạn Triều Tiên nổi tiếng là gần như nhà đóng thuyền xuất sắc vào bậc nhất Đông Á. Trường đoản cú thời cổ, chúng ta đã có công dụng đóng những phi thuyền vừa khổng lồ vừa dài, phía bên trên là mặt bằng dùng làm chỗ chiến đấu, bên dưới là nơi các tay chèo đẩy mái chèo nhằm thuyền di chuyển, y như những dòng galère xưa ở biển khơi Địa Trung Hải. Nhưng gần như nhà đóng thuyền Triều Tiên không đóng góp thuyền mang đến thuỷ quân của tổ quốc họ mà mang lại thuỷ quân của Mông Cổ là bọn thống trị họ. Làm thế nào mà họ rất có thể đem hết kĩ năng ra chế tạo cho được những chiến thuyền thật giỏi để quá biển?

Đánh Nhật bản lần lắp thêm hai: năm 1281, Hốt vớ Liệt lại tấn công Nhật bạn dạng bằng nhì đạo, một đạo từ Triều Tiên, một đạo từ sản phẩm Châu, cùng trực chỉ hòn đảo Cửu Châu. Lần này thuỷ quân Mông Cổ không chạm chán bão, nhưng gặp mặt quân Nhật đã che chở sẵn. Quân Mông Cổ vừa đặt chân lên bãi biển, chưa kịp hết say sóng, đã chạm mặt quân Nhật ào ra tiến công điên cuồng. Cùng với lối tiến công cận chiến, cung thương hiệu của Mông Cổ đổi mới vô dụng, giáo với kích dài biến hóa vướng víu khó xoay trở, trong lúc quân Nhật cần sử dụng kiếm chém giết mổ rất thuận tiện trong cuộc gần cạnh lá cà. Quân Mông Cổ thua thảm ngay trên kho bãi biển, tàn quân cuống quýt rút xuống thuyền vứt chạy.

Đánh Đại Việt lần đồ vật hai và đánh Chiêm Thành: (năm 1253, sau khi sở hữu được nước Đại Lý sống Vân Nam, quân Mông Cổ đánh nước Đại Việt lần sản phẩm công nghệ nhất) năm 1282, triều đình đơn vị Nguyên khiến sự với Đại Việt, sách nhiễu đầy đủ thứ, đòi cống nhân tài, trang bị lạ, châu báu, đặt quan đạt-lỗ-hoa-xích (tiếng Mông Cổ, tức là quan chưởng ấn) nhằm giám trị những châu quận. Vì thế vua nai lưng Thánh Tông (1258-1278) tu binh dụng võ đề phòng. Sứ Mông Cổ là sài Thung nhũng nhiễu. Vua trằn Nhân Tông (1279-1293) không đúng chú chúng ta là nai lưng Di Ái đi sứ. Nguyên bèn lập Ái có tác dụng An nam giới quốc vương với sai sử dụng Thung dẫn 1.000 quân sở hữu Ái về. Nhân Tông không nên quân đón mặt đường đánh: Thung bị phun mù một mắt, trốn về Tàu, Ái bị tóm gọn phải tội đồ làm cho lính.

Năm 1284, Hốt tất Liệt sai bé là bay Hoan cùng các tướng là lũ Toa Đô, Ô Mã Nhi mang 500 nghìn quân quý phái Đại Việt, trả tiếng mượn đường đánh Chiêm Thành. Vua è Nhân Tông ko thuận. Quân Mông Cổ chia làm hai đạo cứ kéo bừa sang. Lục quân vị Thoát Hoan đích thân chỉ huy, kéo vào lạng ta Sơn. Thuỷ quân vì chưng Toa Đô chỉ huy, từ quảng châu trung quốc vượt hải dương sang Chiêm Thành, đổ bộ lên bờ biển khơi nay là Quảng Ngãi, Bình Định. Quân Chàm vì hoàng tử Harajit chỉ huy. Harajit cùng bà mẹ là hậu phi Gaurendraksmi lánh lên rất cao nguyên Ya Heou (nay gọi là An Khê), mộ được 20 ngàn con người Thượng của nhiều sắc tộc tô cước, tổ chức triển khai kháng chiến bằng giải pháp du kích, tối đêm từ bên trên núi tấn công xuống, gây thiệt sợ nặng đến quân Mông Cổ. Toa Đô không tạo nên sự cơm cháo gì, đề xuất bỏ Chiêm Thành, kéo quân ra nghệ an với ý đồ tấn công quân Việt bởi hai mặt. (Năm 1288, Harajit lên có tác dụng vua, hiệu là Jaya Simhavarman III, người việt gọi là Chế Mân. Năm 1306, ông dâng hai châu Ô và Ri làm cho sính lễ, cưới công chúa Huyền Trân, cùng công chúa về đế kinh Đồ Bàn, được phong là phi tần Parameçvari).

Vua Nhân Tông phong đến Hưng Đạo vương trần Quốc Tuấn làm cho tiết chế. Ông hội tướng mạo sĩ sinh sống Đông cỗ Đầu, được 200 ngàn quân thuỷ bộ. Nhân Tông triệu những bô lão ở điện Diên Hồng, mọi fan đều quyết đánh. Cơ hội đầu, quân Đại Việt thua ở nhiều nơi với kinh đô Thăng Long cũng thất thủ. Năm sau, quân Đại Việt tận dụng vùng châu thổ Bắc Việt sông ngòi chằng chịt, thắng tiếp tục nhiều trận thuỷ chiến như Hàm Tử (do è Nhật Duật cùng Trần Quốc Toản chỉ huy, phá được quân của Toa Đô), Chương Dương (do trần Quang Khải với Phạm Ngũ Lão chỉ huy, phục hồi lại Thăng Long), và nhất là Tây Kết (do è Hưng Đạo đích thân chỉ huy, Toa Đô bị giết, Ô Mã Nhi trốn bay về Tàu), để rồi kết liễu bằng trận Vạn Kiếp (do è cổ Hưng Đạo chỉ huy, cùng những tướng Nguyễn Khoái, Phạm Ngũ Lão…, bay Hoan trốn về Tàu, Lý Hằng, Lý tiệm bị phun chết).

Đánh Đại Việt lần trang bị ba: năm 1281, sau khoản thời gian thua Nhật phiên bản lần vật dụng hai, bên Nguyên đang chuẩn bị đánh Nhật bạn dạng lần thứ ba thì xẩy ra việc thua thảm Đại Việt năm 1285. Công ty Nguyên hoãn việc đánh Nhật Bản, tảo sang chuẩn bị đánh Đại Việt lần trang bị ba: đóng góp thêm tía trăm chiến thuyền, giao hội quân những tỉnh Giang Hoài, hồ nước Quảng, Giang Tây, theo đường châu Khâm, châu Liêm tấn công báo thù. Năm 1287, thoát Hoan cùng các tướng A chén Xích, Áo Lỗ Xích, Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp… mang 300 nghìn quân giả danh đưa tín đồ tôn thất bên Trần là Ích Tắc về nước. Tướng Trương Văn Hổ thiết lập lương theo mặt đường biển. Ngay từ đầu, trần Khánh Dư cùng Yết Kiêu, Dã Tượng đã chiếm được hồ hết thuyền lương của địch vào trận Vân Đồn, Trương Văn Hổ trốn về Tàu, quân Nguyên nao núng. Năm sau, trận Bạch Đằng lừng danh diễn ra. Lòng sông bị gặm cọc, thuyền địch lớn nặng vướng phải cọc đổ ngả nghiêng, những tướng địch Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp, Tích Lệ, Cơ Ngọc bị bắt. Quân Việt đem được hơn bốn trăm thuyền. Thoát Hoan dẫn cỗ binh mang đến ải Nội Bàng gặp gỡ Phạm Ngũ Lão, đi đến ải thiếu phụ Nhi với núi Kỳ cung cấp lại chạm mặt phục binh phun tên tẩm dung dịch độc, A bát Xích, Trương Ngọc tử trận. Cuối năm ấy, Đại Việt lại thông sứ với công ty Nguyên để giữ lại hoà khí, tránh vấn đề binh lửa.

Đánh Java (trong quần đảo Nam Dương): Năm 1293, quân Mông Cổ từ hàng Châu đi thuyền xuống đánh hòn đảo Java, nhưng lại bị thua ngay trong lúc mới đặt chân lên bờ biển. Còn hiện giờ đang bị say sóng chăng?

Từ đấy, bạn Mông Cổ chỉ lo việc giai cấp người Tàu, không hề chí chinh chiến mở thêm bờ cõi nữa.

9. Đế quốc Mông Cổ cùng bán hòn đảo Triều Tiên

Từ hết sức sớm, vua Hán Vũ Đế (140-86) đã chinh phục bán đảo Triều Tiên, lập ra tứ quận. Mỗi khi Trung Nguyên to gan lớn mật lên thì fan Tàu lại tìm đủ đầy đủ cách đoạt được xứ sở buổi sáng sớm Yên Tĩnh này, và mỗi một khi Trung Nguyên suy nhược hoặc nội chiến thì fan Triều Tiên lại nổi dậy giành trường đoản cú chủ. Về sau, bán đảo này độc lập, nhưng chia thành ba nước: Cao Câu Ly sống miền bắc, Tân La làm việc miền đông-nam và Bách Tế ngơi nghỉ miền tây-nam. Nước Cao Câu Ly có lãnh thổ là bắc bộ bán hòn đảo và lấn thanh lịch miền ni là “khu tự trị yên Biên” trong tỉnh mèo Lâm của Mãn Châu, kinh kì là Bình Nhưỡng. Trong tía nước thì nước Cao Câu Ly bao gồm lãnh thổ to hơn cả, tất cả nền văn minh cao hơn nữa cả, bao gồm nếp làm việc cũng thịnh trị hơn cả. Từ thời điểm năm 668, bán đảo bị fan Tàu đô hộ một thời gian. Năm 1215, Thành-cát-tư Hãn hạ được thành Trung Đô của nước Kim, đốt phá, giật bóc, giết người, hãm hiếp to khiếp. Cao Câu Ly tởm sợ, xin triều cống Mông Cổ, được ưng thuận.

Năm 1225, bên Đại Việt gồm biến vắt lớn: đơn vị Trần cướp khu nhà ở Lý. Người tôn thất công ty Trần là Thủ Độ khôn cùng nham hiểm, tìm đủ mọi bí quyết thủ tiêu tôn thất công ty Lý. Năm sau, một hoàng tử nhà Lý là Lý Long Tường (con thiết bị sáu của vua Lý Anh Tông và em vua Lý Cao Tông Long Cán), cùng với những người họ là Đông Hải công Lý Quang nhảy vào khu vực thờ vua Lý Thái Tổ là miếu nam Bình rước hết đồ dùng thờ chạy cho bến Vân Đồn sinh hoạt Quảng Yên, thừa biển, cập cảng Phú Lương Giang, nay đổi tên là Naknaewae (bến của khách hàng viễn phương bao gồm mang vật thờ) thuộc đảo Xương Lân, quận Khang Linh, tỉnh giấc Hoàng Hải (ở đông-bắc cung cấp đảo) tỵ nạn. Vua Cao Câu Ly là Cao Tông phong đến ông tước đoạt Hoa đánh quân, cấp cho cho đất ở Trấn Sơn, huyện bể Tân, thức giấc Hoàng Hải. Ông cưới vk người Cao Ly, được hai con, số đông làm quan trong triều.

Năm 1233, vua Mông Cổ là Oa Khoát Đài hạ được đế đô Khai Phong của nước Kim. Quân Mông Cổ tràn qua sông Áp Lục (Yalu), tiến công xuống bể Tân, bị Hoa tô tướng quân Lý Long Tường và Đông thủy quân Lý Quang nhảy đánh đến đại bại. Năm 1253, vua Mông Cổ là Mông Kha không nên em là Hốt tất Liệt mang quân đi tấn công nhà Tống. Có một đạo quân bóc tách ra tấn công xuống bán đảo Triều Tiên. Lúc đạo quân này tiến đến bể Tân thì Hoa sơn tướng quân hiện giờ đang bị thương, dẫu vậy được hai nhỏ là Lý Cán và Lý tuyệt nhất Thanh giải nguy cùng còn thắng quân thù nữa.

Vua Cao Tông của nước Cao Câu Ly ghi nhớ ơn Lý tướng quân, đến xây Thụ sản phẩm Môn, nghỉ ngơi đó gồm bia ghi sự tích Hoa tô tướng quân, hero Cao Ly nhưng luôn nhớ mình là người Đại Việt. Bên trên đỉnh núi Quảng Đài Sơn tất cả Vọng Quốc Đàn, nay điện thoại tư vấn là Vọng thay Hương, bao gồm một tảng đá điện thoại tư vấn là Việt Thanh Nham để Lý tướng tá quân ngồi ngóng về quê cũ. Năm 1953, cuộc chiến tranh Triều Tiên xảy ra, chi thiết yếu của loại họ Lý, gồm hai trăm gia đình chạy xuống Hán Thành của Đại Hàn (Nam Cao). Vào thập niên (19)60, chính phủ Đại Hàn sẽ dựng tượng Lý tướng mạo quân (còn hotline là Bạch Mã tướng quân) trê tuyến phố từ phi trường đến Hán Thành. Trong trận chiến tranh nước ta vừa qua, chính phủ Đại Hàn có gửi một sư đoàn thiện chiến sang trọng tham dự, chính là sư đoàn Bạch Mã lừng danh. Năm 1994, hậu duệ đời máy 25 của ngài là Lý Xương Căn bao gồm về xóm Đình Bảng, che Từ Sơn, tỉnh bắc ninh thăm quê thân phụ đất tổ.

Năm 1392, bán đảo Triều Tiên thống tuyệt nhất dưới triều đại Lý. Đầu cố gắng kỷ thiết bị XVII, bán hòn đảo lại là chư hầu của Trung Hoa. Từ thời điểm năm 1894, nơi đấy là sân khấu của sự việc tranh chấp thân Tàu với Nhật, rồi Tàu bị ké vế, mất không còn quyền hành. Năm 1910, bán hòn đảo Triều Tiên bị quân team Thiên Hoàng chiếm phần đóng, mãi đến năm 1945 Nhật bạn dạng đầu hàng Đồng Minh thì Triều Tiên bắt đầu được giải phóng. Tuy thế lại bị phân chia đôi, miền bắc (Bắc Cao) dựa vào Liên Xô và miền nam bộ (Nam Hàn) phụ thuộc Hoa Kỳ. Từ thời điểm năm 1950 mang lại năm 1953, nội chiến xảy ra khốc liệt. Ngày nay, “khu tự trị yên Biên” bên trong lãnh thổ Trung Quốc, chỉ có khoảng một triệu dân, văn hoá khác hoàn toàn văn hoá Tàu, nạm mà fan Tàu cứ nhấn bừa là của mình. Sử gia Yeo Ho Kyu của Đại học tập Hán Thành nhân ngày này đã phát biểu: “Người Tàu từ xưa thường xuyên hay dùng lá bài xích văn hoá bạn Hán để thôn tính những nước lấn cận, như họ đã làm cho tại Tây Tạng, Tân Cương. Ni họ đang sẵn có tham vọng phát triển thành vùng hướng đông bắc Á thành một tỉnh giấc của họ”. China sợ vùng này đòi ly khai rồi trở về với Triều Tiên thống tuyệt nhất nên đã nhận được vơ nền văn hoá Cao Câu Ly là của mình để dễ đồng hoá. Việc này đang bị cả Bắc Cao lẫn nam giới Hàn, cả Nhật phiên bản nữa, phản đối. Một chủ yếu khách phái mạnh Hàn đầu năm 2004 kêu gọi các dân tộc Triều Tiên, Mông Cổ, Mãn Châu, Tân Cương, Tây Tạng, Việt Nam… hãy liên kết chống hiểm hoạ Tàu.

Thư tịch sơ lược

Đào Duy Anh, trung quốc sử cương. Tư Phương, dùng Gòn, 1954.Đặng Vũ Nhuế, Phương đông – Phương tây, phiếm luận, Paris, 2004.Eberhard W., Histoire de la Chine, Payot, Paris, 1952.Gowen Herbert H., Histoire de l’Aise, Payot, Paris 1929.Grousset René, Histoire de l’Aisa. PUF No 25, Paris 1958.Huc R.E., Souvernirs d’un voyage dans la tartarie et le Tibel, Librarie Général Française, 1962.Phan Khoang, trung hoa sử lược, sài Gòn, 1958.Schafer Edward H., Ancient Chine, Time-Life Books, new york 1967.Trần Trọng Kim, nước ta sử lược, Tân Việt: thành phố sài thành 1954.

trong một chương trình mới đây, Đào Đại Vũ với Quan Lễ Kiệt sẽ kể kỉ niệm lưu niệm khi sang trung hoa quay phim năm 1987. Cả hai bật mý Vạn Tử Lương từng xả tiền xuống bồn cầu nhằm tránh chạm mặt rắc rối với cảnh sát.


Theo Jayne
Stars
hôm 10.10, vào tập phân phát sóng mới đây của chương trình radio Walk Together vì chưng Giang Mỹ Nghi cùng Dương Thiệu Hồng dẫn dắt, hai nam diễn viên Đào Đại Vũ cùng Quan Lễ Kiệt đã tiết lộ những trải nghiệm nặng nề quên lúc sang Trung Quốc cù phim Thành cát Tư Hãn(1987). Đây là bộ phim đầu tiên của TVB được tảo tại Trung Quốc, họ thuộc với nam chủ yếu Vạn Tử Lương và cả ekip đã cất cánh từ Hồng Kông sang đại lục để chuẩn bị ghi hình. Theo lời kể của nhì nghệ sĩ, thời điểm đó luật pháp Trung Quốc tất cả quy định các khác nước ngoài quốc tế đến nước này chỉ được phép mang theo một lượng tiền mặt giới hạn. Mỗi tờ 100 HKD buộc phải quy đổi thành một hóa đơn chứng thực.

Xem thêm: Bài Luận Những Khó Khăn Trong Việc Học Tiếng Anh Pot, Khó Khăn Trong Việc Học Tiếng Anh


Khi họ đi qua cổng an ninh, phần lớn dàn diễn viên của phim đều khẳng định với lực lượng bình yên rằng họ không sở hữu chút tiền mặt nào. Chỉ trừ một người không thể nói dối và thừa nhận với bộ phận an toàn rằng anh ta đã với hơn 10.000 HKD (khoảng 30 triệu đồng) theo mặt mình. Tại thời điểm năm 1987, đây là một số tiền cực kỳ lớn. Đáng ngạc nhiên là sau khi khai báo, tất cả mọi người đều được qua.
-->